ما در کشوری زندگی می‌کنیم که روزانه حجم عظیمی از تبلیغات به وسیله حدود 5500 کانون تبلیغاتی تهیه و منتشر می‌شود. تنها در شهر تهران، حدود 1500 کانون آگهی و تبلیغاتی مجاز در حال فعالیت است. در چند سال اخیر، تعداد این کانون‌ها به سرعت افزایش یافته است و رشد این کانون‌ها چنان است که ساماندهی آن به روش‌های قبلی ناممکن به نظر می‌رسد.
تبلیغاتی که روزانه بر بیلبوردهای کنار خیابان، یا در میان برنامه تلویزیونی مورد علاقه خود، یا در ورودی‌های مترو یا هر گوشه و کناری از شهر می‌بینیم، تنها بخش کوچکی از نمود بیرونی صنعت عظیم تبلیغات است. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به همین دلیل با هدف شناخت عوامل و دست‌اندرکاران حوزه تبلیغات و دفترهای تبلیغات و اطلاعرسانی، به فکر ایجاد بانک اطلاعات کانون‌های تبلیغاتی افتاده است.
مدتی پیش، یکی از مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی گردش مالی این صنعت را به صورت تخمینی هزار میلیارد تومان اعلام کرد. این گردش مالی در قسمت‌های مختلف جابه‌جا می‌شود؛ زیرا یک کانون تبلیغاتی، از تکثیر سی‌دی و دی‌وی‌دی تا برگزاری سمینارهای بزرگ را می‌تواند بر عهده بگیرد. در گفتوگو با کارشناسان نحوه فعالیت این موسسات پولساز را بررسی می‌کنیم.
عناصر اصلی صنعت تبلیغات
یک کارشناس حقوق رسانه می‌گوید: کانون‌های آگهی و تبلیغاتی، سازمان‌هایی هستند که کار آنها مشاوره، تنظیم، تهیه و اجرای برنامه‌های تبلیغاتی و روابط عمومی و انجام دادن سایر خدمات برای معرفی و فرو‌ش کالا یا خدمات مربوط است. رضا رودگری خاطرنشان می‌کند: این سازمان‌ها باید برای انجام خدمات مورد نظر، دارای تجهیزات لازم و نیرو‌ی انسانی ماهر در قسمت‌های مختلف باشند. وی می‌گوید: کانون‌های آگهی و تبلیغاتی نباید از نظر اداری و تصمیم‌گیری و‌ابسته به و‌سایل ارتباط جمعی و یا آگهی‌دهندهگان باشند. این کانون‌ها، اجزا و عناصر اصلی بازار تبلیغات و سازنده اقلام مختلف تبلیغاتی هستند و فعالیت آنها، زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است.
اداره و فعالیت کانون‌ها
این کارشناس حقوقی با تاکید بر اینکه کانون‌های تبلیغاتی برای فعالیت، باید دارای پروانه باشند خاطرنشان می‌کند: ساماندهی و نظارت بر کانون‌ها از طریق صدور پروانه است که به مرجع نظارت یعنی وزارت فرهنگ و ارشاد، امکان می‌دهد که از وجود و فعالیت این کانون‌ها مطلع شود. به منظور صدور پروانه تاسیس کانون‌ها و موسسات تبلیغاتی و رسیدگی به شکایات مربوط به آنها یا لغو پروانه و برکناری یا تعلیق مدیران مسئول و تعطیل موقت یا دایم کانون‌های آگهی و تبلیغاتی کمیته‌ای به نام کمیته سازمان‌های تبلیغات در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تشکیل شده است.رودگری تاکید می‌کند: مقررات مربوط به فعالیت کانون‌های آگهی و تبلیغاتی، مربوط به سال 1358 است که البته اصلاحاتی در مورد آن انجام گرفته است و اکنون دفتر تبلیغات و اطلاعرسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، متولی اصلی این حوزه است.
بایدها و نبایدهای کانون‌های تبلیغاتی
وی در پاسخ به این سوال که کانون‌های تبلیغاتی چه خط‌قرمزهای قانون را باید رعایت کنند؟ توضیح می‌دهد: قوانین و مقررات مختلفی در این زمینه وجود دارد؛ زیرا تبلیغات در موضوعات مختلف شرایط متفاوتی دارد به عنوان مثال، بایدها و نبایدها در تبلیغات مواد پزشکی با مواد خوراکی و آشامیدنی متفاوت است. همچنین تبلیغات در رسانه‌های مختلف شرایط متفاوتی دارد. برای تبلیغات در صدا و سیما، ضوابطی متفاوتی از تبلیغ در نشریات چاپی رعایت می‌شود.
این کارشناس حقوقی ادامه می‌دهد: در کنار موسسات مجاز، باید از فعالیت بدون مجوز در حوزه تبلیغات نیز یاد کرد؛ هر چند اکنون با آسان شدن اخذ پروانه و شدیدتر شدن نظارت، فعالیت‌های غیر مجاز رو به کاهش گذاشته است. در هر حال، آگاهی از اینکه آیا یک کانون آگهی، مجوز دارد یا خیر، دشوار نیست و با مراجعه به نشانی اینترنتی www.ad.gov.ir که متعلق به دفتر تبلیغات و اطلاعرسانی وزارت فرهنگ و ارشاد است، می‌توان از ثبت‌شده بودن یک کانون آگهی و تبلیغاتی اطمینان حاصل کرد.
ثبت کانون تبلیغاتی
یکی دیگر از کارشناسان حقوقی در گفتوگو با «حمایت» با اشاره به نحوه ثبت کانون‌های تبلیغاتی می‌گوید: برای ثبت و دریافت مجوز یک کانون تبلیغاتی، تقاضانامه به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان محل سکونت متقاضی، با امضای صاحب امتیاز و معرفی مدیر مسئول تسلیم می‌شود. علی طالبی ادامه می‌دهد: اشخاص حقیقی و مدیرعامل در مورد اشخاص حقوقی باید فاقد پیشینه موثر کیفری باشند و مشهور به فساد اخلاقی نباشند. علاوه بر آن، مدیرمسئول باید دارای تابعیت ایران، اهلیت قانونی و نداشتن سوءشهرت و سابقه موثر کیفری باشد. طالبی در ادامه شرایط متقاضی برای صدور این مجوز را برمی‌شمارد و می‌گوید: دارا بودن دیپلم کامل متوسطه و داشتن حداقل پنج سال سابقه کار موثر و مرتبط با تایید کمیته سازمان‌های تبلیغات یا مدرک تحصیلی معادل دانشنامه لیسانس در رشته‌های بازرگانی (مدیریت بازرگانی و اقتصاد بازرگانی)، روابط عمومی، بازاریابی و تبلیغات یا علوم اجتماعی (با کلیه گرایش‌ها)
عدم اشتغال در وزارتخانه‌ها یا موسسات یا شرکت‌های دولتی یا شهرداری‌ها
تنظیم تقاضانامه توسط آن دسته از متقاضیانی که شخصیت حقوقی دارند باید توسط مدیر عامل موسسه یا شرکت انجام پذیرد.
در صورتی که همه این شرایط جمع باشد، موضوع درخواست در کمیته تبلیغات استان بررسی و پس از طی مراحل قانونی مجوز تاسیس کانون صادر می‌شود. در صورتی که شخصی از عملکرد اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی استان یا کمیته تبلیغات استان شاکی باشد، می‌توانند شکایت خود را به اداره کل تبلیغات معاونت امور تبلیغات معاونت امور مطبوعاتی و تبلیغاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارایه کند.
آگهی‌نامه‌ها
گفته می‌شود که اکنون 1200 آگهی‌نامه در سطح کشور در شمارگان بیش از دو میلیون نسخه چاپ می‌شود. طالبی درباره چاپ آگهی‌نامه‌ها و چگونگی انتشار آنها می‌گوید: چاپ آگهی‌نامه‌ها از منابع اصلی درآمد کانون‌های آگهی و تبلیغاتی است؛ اما امکان چاپ آگهی‌نامه‌ها از سوی این کانون‌ها محل اختلاف میان آنها و نشریاتی است که یکی از منابع اصلی درآمدی خود را با حضور رقبای جدید در خطر می‌بینند. طالبی با اشاره به اهمیت آگهی‌ها برای حیات رسانه‌ها می‌گوید: در روزنامه‌های محلی، اگر بین روزنامه‌ها و کانون‌های تبلیغاتی پیوند ایجاد شود و کار روزنامه‌داری و جذب آگهی به این کانون‌ها واگذار شود، مدیرمسئول روزنامه هم می‌تواند بهتر به کار روزنامه‌نگاری برسد همچنین از این طریق هم مشکل مطبوعات و هم مشکل کانون‌ها رفع می‌شود.
اکنون گرایش به سمت پذیرش حق انتشار آگهی‌نامه‌ها بیشتر است. معاون امور مطبوعاتی و اطلاعرسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت قبل بارها تاکید کرده بود که نمی‌توان چاپ آگهی‌نامه‌ها را ممنوع کرد، اما بر رعایت ضوابط آن می‌توان نظارت کرد. این موضوع در اولین همایش مدیران مسئول کانون آگهی و تبلیغات خراسان رضوی مطرح و راهکارهایی نیز برای حل اختلاف آن پیشنهاد شد. باید دید بخش‌های فرهنگی دولت یازدهم در این خصوص چه تصمیمی خواهند گرفت.
زمزمه تغییر مقررات
علیرضا رودگری کارشناس حقوق رسانه با اشاره به اینکه صنعت تبلیغات در کشور ما نیز مانند همه جای دنیا در حال رشد است، خاطرنشان می‌کند: در این میان کانون‌های تبلیغاتی از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردارند. اما آنچه باید به آن اشاره کرد، نیاز به بازنگری در مقررات و زدودن ابهام و اجمال و نواقص است. وی خاطرنشان می‌کند: مدت‌هاست که تنقیح قوانین و مقررات حوزه تبلیغات و تصویب قوانین جامع و جدید، مورد بحث و گفتوگو است. زمزمه‌های مختلفی از سوی نهادهای متفاوت شنیده می‌شود که نشان می‌دهد این موضوع از حوزه بحث و بررسی به عرصه عمل رسیده و تلاش‌هایی در جریان است. معاون امور مطبوعاتی و اطلاعرسانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی از بازبینی در آیین‌نامه تبلیغات و تهیه پیش‌نویس آن خبر داده بود. اخباری هم در مورد تدوین سند قوانین و مقررات تبلیغات در کشور منتشر شده است. پیش‌نویس‌های دیگری نیز برای قانون تبلیغات بازرگانی در دیگر نهادها تهیه شده است، اما هنوز هیچ‌یک از این تلاش‌ها به ثمر ننشسته است و به نظر نمی‌رسد که در آینده نزدیک نیز چنین نشود. کانون‌های تبلیغاتی عنصر مهمی در اندام صنعت تبلیغات به شمار می‌آیند و اکنون کانون‌های تبلیغاتی زیادی در سطح کشور به فعالیت مشغولند که تبلیغاتی را که ما هر روز به اشکال مختلف با آن سر و کار داریم، منتشر می‌کنند؛ به همین دلیل نوعی اشتراک نظر در خصوص ضرورت بازنگری در قوانین این حوزه و ایجاد مقرراتی شفاف درباره تبلیغات به وجود آمده است.
